ታዳሽ ሃይል
የፀሐይ ኃይል ኢነርጂ
አፍሪቃ በተፈጥሮ በፀሐይ ኃይል የበለፀገች አህጉር ናት ፡፡ በዚህም አብዛኛዎቹ የአህጉሪቱ ከፍሎች በየዓመቱ በአማካይ ከ 2000 kWh/m በላይ የሆነ የጨረር መጠን ያገኛሉ፡፡ የአፍሪካ ግምታዊ የፀሐይ ኃይል ማመንጫ (PV) አቅምም በአመት ከ660,000 TWh በላይ የኤሌከትሪክ ሃይል ሊሰጥ ይችላል። ነገር ግን በአጠቃላይ የአህጉርቱ ክፍል የተጠቀመዉ 5 GW የፀሐይ ፎቶቮልታይከ (PV) ብቻ ነው ፡፡ ይህም ከዓለም አቀፍ የፀሐይ ኃይል አቅም ከ 1% ያነሰ ነው:: ከትከክለኛ ፖሊሲዎች ጋር በደንብ ለመስራት ከታቀደ የፀሐይ ኃይል ከአፍሪካ ከፍተኛ የኃይልምንጮች እንዱ ሊሆን ይችላል፡፡ ከአፍሪካ ከፍል ዉስጥም የምስራቅ አፍሪካ በዓመት ከ200,000 TWh በላይ ከፍተኛው የፀሐይ አቅም እንዳለው ተለይቷል። በምስራቅ አፍሪካ ከሚገኙ ሀገራት አንዷ ኢትዮጵያ ፤ በርካታ የፀሐይ ሃይል ሀብቶች አላት። ብሄራዊው የሀገሪቱ አመታዊ አማካኝ የጨረር ጨረር መጠን ወደ 5.2 kWh/m/በቀን ይገመታል። የፀሐይ ብርሃን በሰሜናዊ፣ ማእከላዊ እና ምዕራባዊ ደጋማ አካባቢዎች በአንጻራዊ ሁኔታ ዝቅተኛ ነው በተቃራንዉ ደግሞ በስምጥ ሸለቆ ከልሎች እና የሀገሪቱ ምዕራባዊ እና ምስራቃዊ ቆላማ አከባቢዎች ከፍተኛ አመታዊ አማካይ የጨረር ጨረር (ከ 6 kWh/m/በቀን በላይ ነዉ)፡፡ ምንም እንኳን የተትረፈረፈ የፀሐይ ኃይል ሀብቶች በአገሪቱ ውስጥ ብገኝም ለቴሌኮም ፤ በገጠር ውስጥ አገልግሎት 1 የመብራት ኃይል ማመንጫ ፤ የውሃ ፓምፕ እና በዋና ዋና ከተሞች ውስጥ የውሃ ማሞቂያ አገልግሎት 14 ሜጋ ዋት የሶላር ፒቪ ብቻ ጥቅም ላይ ውሏል፡፡
የንፋስ ሃይል ኢነርጂ
በአፍሪካ የንፋስ ሃይል አቅርቦት ከውሃ ሃይል ጋር ሲወዳደር በጣም ውስን ነዉ ፤ በ ፈረንጆቹ 2018 ወደ 5.5 GW ጥቅም ላይ የዋለ የንፋስ ሃይል እንዳላት በጥናት ተረገግጧል፡፡ ከሰሃራ በታች ያሉ የአፍሪካ ሀገራት የንፋስ እምቅ አቅም 1300 GW አካባቢ ይገመታል ፤ ይህም የአፍሪካን አጠቃላይ የሃይል ፍላጎት በብዙ እጥፍ ይሸፍናል። ለኤሌክትሪክ ፍጆታ መዋል የሚችሉ አብዛኛው የንፋስ ሀብቶች የሚገኙት በባህር ዳርቻዎች አቅራቢያ ከሚገኙ ተራራዎች አጠገብ ስሆን ፥ በአህጉሪቱ ምስራቃዊ እና ሰሜናዊ ክልሎች ውስጥ እና ሌሎች የተፈጥሮ ሸለቆዎች ዙሪያ ሀገራት ፤ አልጄሪያ ፤ግብፅ ፤ ሶማሊያ ፤ ደቡብ አፍሪካ እና ሱዳን ከፍተኛ የንፋስ ሃይል አቅም ካላቸው ሀገራት መካከል ይጠቀሳሉ። እንደ ኢትዮጵያ ኤሌክትሪክ ኃይል ዘገባ በጠቅላላው ጥቀም ላይ ልዉል የሚችል የንፋስ ሃይል አቅም 1,350 GW አካባቢ ነው። የሀገሪቱ ምስራቃዊ ክፍል ጥሩ የንፋስ ኃይል አቅም ያለው ሲሆን አማካይ የንፋስ ፍጥነትም 8ሜ/ሰ ነዉ፡፡ በአሁኑ ወቅት የአሸጎዳ፣ አዳማ I እና አዳማ II የንፋስ ሃይል ማመንጫዎች ግንባታ ተጠናቆ አገልግሎት በመስጠት ይገኛሉ።
የጂኦተርማል ኢነርጂ
የጂኦተርማል ሀብቶች በአጠቃላይ በአፍሪካ ምሥራቃዊ ከፍል ላይ ያተኮሩ ናቸው ይህም ከ15 GW በላይ እምቅ አቅም ያለው እንደ አንድ በጣም አስደሳች ተስፋ ይቆጠራል። ይህ እምቅ አቅም ከምስራቅ አፍሪካ አጠቃላይ የኤሌክትሪከ ኃይል የማመንጨት ትልቅ ድርሻ ያለው ነው። በዚህም የኢትዮጵያ እና የኬንያ አስተዋጽኦ ከፍተኛ ነዉ። ይሁን እንጂ እስከ አሁን ባለዉ ኬንያ የጂኦተርማል እምቅ አቅም እና የመትከል አቅም 700MW አካባቢ አድርሳለች። የኢትዮጵያ ጥቅም ላይ ሊዉል የሚችል የጂኦተርማል አቅም 5000MW አካባቢ እንደሚሆን ይገመታል። ይሁን እንጂ ይህ አቅም በአብዛኛው ያልተጠቀምንበት እና ያልሰራንበት ስሆን በአሁኑ ሂዜ 7.5MW የሙከራ ፕሮጀከት ብቻ በአሉቶ ላንጋኖ ተተከሏል ፤ በተንዳሆ ዱብቲ 10MW የሙከራ ፕሮጀከት እየተገነባ ይገኛል፡፡
የባዮማስ ኢነርጂ
ከሰሃራ በታች ባሉ የአፍሪካ ሀገራት የባዮማስ ትልቁ የሃይል ምንጭ ሲሆን 70 በመቶውን
የአህጉሪቱ አጠቃላይ የኃይል ፍጆታ ይይዛል። ወደ 280 ሚሊዮን ቶን ዘይት እኩል የሆነ ጠንካራ ባዮማስ በአሁኑ ጊዜ ከሰሃራ በታች ባሉ የአፍሪካ አገሮች ውስጥ ጥቅም ላይ ውሏል ፤ ይህም 90% የሚጠቀመውን ኃይል ይይዛል እዚህም ለቤት ዉስጥ ፍጆታ፤ ማገዶ እንጨት፣ ገለባ፣ ከሰል ወይም የደረቁ እንስሳት እና የሰው አጥንቶች፣ በአብዛኛው እንደ ማብሰያ ነዳጅ ያገለግላል፡፡ እ.ኤ.አ. በ 2012 በተደረገ ጥናት ከሰሃራ በታች ካሉት ሀገራት 915 ሚሊዮን ህዝብ መካከል ወደ 730 ሚሊዮን የሚገመቱ ሰዎች ታዳሽ ሃይል አያገኙም፡፡ ምንም እንኳን ባዮማስ ከሰሃራ በታች ባሉ አብዛኛዎቹ ሀገራት ለአለምአቀፍ ታዳሽ ኃይል ድብልቅ ትልቅ ጥቅም ቢኖረውም የአፍሪካ አገሮች ውጤታማ ባልሆነ መንገድ ጥቅም ላይ የሚያውሉ ሲሆን ለደን ከፍተኛ መመናመን፤ በአካባቢ፣ በሰዎች ጤና እና በማህበራዊ አሉታዊ እንድምታዎችን የሚያስከትሉ ሀብቶች ደህንነት ምክንያት ሆኗል፡፡ ኢትዮጵያ ከሰሃራ በስተደቡብ ከሚገኙት ታዳጊ ሀገራት አንዷ ነች፡፡ እ.ኤ.አ. በ2010 የዓለም ባንክ መረጃ እንደሚያመለከተው አብዛኛው ኢትዮጵያዊ 83.2% የሚሆነው ህዝብ የሚኖረው በገጠር ነው፣ ዘመናዊው የኢነርጂ አገልግሎት ብዙም በማይገኝበት የሚገኝ እና በአብዛኛው የተመካው በባህላዊ ባዮማስ የኃይል ምንጮች፣ እንደ እንጨት፣ ኩቤት እና የመሳሰሉት የግብርና ቅሪቶች ለማብሰልና ለማሞቅ ይጠቀማሉ፡፡ የኤሌክትሪክ ተደራሽነት በከተማ ውስጥ ሰፊ ቢሆንም አካባቢዎች፣ አብዛኛው ትግበራ የሚካሄደው በባህላዊ ባዮማስ ኢነርጂ ግብአት ነው። እ.ኤ.አ. በ 2000 h 527 TWh በ 2030 ፣ በዓመት 3.5% እድገት እንደ ዓለም ባንከ ሪፖርት፣ የታዳሽ ኃይል ማመንጫዎች ፈጣን እድገት እንደሚኖር ይጠበቃል፡፡ የተከናወነው ወደ 500 ሜጋ ዋት የሚጠጋ ባዮማስ አቅምም ወደ ሃይሉ ይገባል ተብሎ ይጠበቃል፡፡
የውሃ ኃይል ኢነርጂ
የውሃ ሃይል በብዙ የአፍሪካ የሃይል ስርዓቶች ውስጥ ዋና ሚና ከሚጫወቱት አንዱ ሲሆን 1 በጣም ጥቅም ላይ የዋለ የታዳሽ የኃይል ምንጭ ነዉ፡፡ የውሃ ሃይል ለአካባቢ ለተፈጥሮ ተስማሚ እና ዝቅተኛ የኤሌክትሪክ ወጪ ያለዉ የኃይል አማራጭ ነዉ፡፡ የአፍሪካ የውሃ ሃይል አቅም 283 GW ገደማ ስሆን በዓመት ወደ 1200 TW በሰዓት ማመንጨት ትችላለች። ከዓለም አቀፉ የቴከኒክ አቅም 8% የሚሆነው። ይህ የኤሌከትሪክ መጠን የበለጠ ነው ከሰሃራ በስተደቡብ ካሉት የአፍሪካ ሀገራት የኤሌከትሪከ ፍጆታ ሶስት እጥፍ ይበልጣል። ሆኖም ግን ፤ እስካሁን ድረስ 10% የቴክኒካል ኢነርጂ እምቅ አቅም ተተግብሯል፡፡ በዚህ ምክንያት ወደ 620 ከሰሃራ በታች ያሉ በሚሊዮን የሚቆጠሩ ሰዎች ጥገኛ በመሆናቸው አነስተኛ የኃይል አቅርቦት አላቸው። በዚህ ክልል ውስጥ ባሉ አብዛኛዎቹ አገሮች የኃይል አቅርቦት ከ20% በታች ነው። ኢትዮጵያም ከሰሃራ በታች ካሉ ሀገራት አንዷ ነች ፡፡ ከሰሃራ በታች ባሉ ሀገራት ብዙ ወንዞች ፣ ሀይቆች እና በቂ የውሃ ከምችት አላቸዉ፡፡ ይህም በአፍሪካ ውስጥ ከጠቅላላው ቴክኒካዊ አቅም 20% የሚሆነውን ይሸፍናል፡፡ ከዚህ እምቅ ሀብት ጋር በተያያዘ ኢትዮጵያ በተለምዶ የአፍሪካ የሃይል ቤት ተብላ ትጠራለች። ይሁን እንጂ በሀገሪቱ እስካሁን ባለው አቅም ከ10% ያነሰ ጥቅም ላይ ውሏል። የኢትዮጵያ ደጋማ ቦታዎች የብዙ ወንዞች መነሻ ናቸው ፤ የአፍሪካ ወንዞች፤ የአባይ ወንዝ፣ አትባራ ወንዝ፣ የሶባት ወንዝ፣ ሸበሌ ወንዝ፣ እና የጁባ ወንዝ፣ በሁሉም አቅጣጫ ያገኛል፡፡ ከአስራ አንድ ዋና ዋና ተፋሰሶች ውስጥ በኢትዮጵያ ስምንቱ በሃይድሮ ኤሌክትሪክ ሃይል የማምረት ሥራ ጀምረዋል፡፡ እነዚያ ስምንቱ ተፋሰሶች ወደ 300 የሚጠጉ የውሃ ሃይል ማመንጫ ጣቢያዎች በጠቅላላ የቴከኒክ ሃይል አቅም ያላቸው ከ159,300 GWh/year ተለይቷል። ከእነዚያ ቦታዎች 102ቱ ትልቅ መጠን ያላቸው ሲሆን (ከ 60 ሜጋ ዋት በላይ) እና የተቀሩት አነስተኛ መጠን (ከ 40 ሜጋ ዋት በታች) ኃይል ማምረት የሚችሉ ናቸው፡፡ አብዛኛው የኢትዮጵያ የኃይል ማመንጨት አቅም የመጣው ከአስራ አራት (14) የውሃ ኃይል ማመንጫዎች ነው ፤ ይህም ከአገሪቱ አጠቃላይ አቅም 85% (3.8 GW) ሲሆን ይህም ዋናው የኃይል ምንጭ ያደርገዋል፡፡ በፈረንጆቹ 2020 በተደረገ ጥናት የሀገሪቱ አመታዊ የውሃ ሃይል አቅም ተገምቷል ፤ የተፋሰስ አካባቢ፣ ከፍታ እና በሀገሪቱ ውስጥ ያሉ የውሃ ሃይል ማመንጫዎች የኃይል አቅም 954TWh ሲሆን ከዚህ ውስጥ ጂኦግራፊያዊ አቅሙ የሚወሰነዉ ግን 286 TWh ነዉ።